door: G.M. Kerst te Apeldoorn
Voor- en tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er in 's Grevelduin Capelle (Sprang-Capelle) meer dan 55 kruidenierswinkels. Beter gezegd, een klein aantal kruideniers (middenstanders). De meesten hadden elders een ander beroep en verkochten als "bijverdienste" kruidenierswaren aan huis. Meestal een kamer of kamertje aan de straatzijde dat men dan als winkel inrichtte. Natuurlijk betroffen de meeste artikelen noodzakelijke levensbehoeften. Vaste prijzen kende men niet, men was vrij om zelf de prijzen vast te stellen. Ook was er van onderling contact nauwelijks sprake.
Mede door de mobilisatietijd en de naderende oorlog vonden enkele winkeliers het raadzaam om contact te zoeken met elkaar en eventueel een vereniging op te richten.
De meeste neringdoenden werden gepolst, wat resulteerde dat men voor het eerst bij elkaar kwam op 22 januari 1939 in Café Het Bruggetje (Ant. Van Dijk). Op 22 juni was de oprichtingsvergadering en op 15 augustus 1939 werd een bestuur gekozen t.w.:
F. Wittebol voorzitter
RW. Kerst secretaris
D. van Peer penningmeester
De vergaderingen zouden afwisselend bij de plaatselijke caféhouders gehouden worden (Ant. V. Dijk, E.e. Cové, P. Pruissers, e. v. Tilborg, J. Quireins, H. Mes, G. Willemsen en Van Heumen). Hen moest natuurlijk allen klandizie gegund worden !!
Er was veel animo, want op de vergadering van 15 augustus kon men 18 leden noteren en verder 09 betalende donateurs en 4 niet-betalende weduwen
Als naam voor de vereniging werd gekozen Kruideniersvereniging "Eendracht". Uit de oude notulen blijkt dat de belangrijkste punten op de vergaderingen waren, het vaststellen van de prijzen en later ging het ook vooral over de bonkaarten.
De contributie voor de leden werd vastgesteld op f. 2, -- per persoon per jaar en voor donateurs op f. 1,--. Omdat dit bedrag voor sommigen nogal aan de hoge kant was, werd besloten dat dit bedrag in verschillende termijnen kon worden voldaan.
Velen van onze (vooral de jongere) leden van de Heemkundekring "Bruggeske" zullen hier waarschijnlijk om lachen, maar zo was het nu eenmaal in de "goeie ouwe tijd".
Alles op de bon
Reeds in de mobilisatietijd (april 1939 vóórmobilisatie en augustus 1939 algemene mobilisatie) gingen er levensmiddelen "op de bon" en tijdens de oorlog 1940-45 had men praktisch overal bonnen voor nodig. Iedere ingezetene kon op het distributiekantoor bonkaarten krijgen en elke 14 dagen werden dan van hogerhand bonnen aangewezen om iets te kunnen kopen. De door de consumenten bij de winkeliers ingeleverde bonnen moesten deze laatsten weer opplakken op opplakvellen en deze inleveren bij hun grossiers om op grond daarvan zelf weer bevoorraad te kunnen worden. (Ondergetekende heeft gedurende de oorlog duizenden bonnen moeten plakken op opplakvellen).
Op de vergadering van 19 oktober 1939 werd melding gemaakt van zgn. "bonnenjacht" door bepaalde winkeliers. Het bleek dat zo gauw als de bonnen bekend werden gemaakt er winkeliers waren die op bonnenjacht gingen om andere winkeliers voor te zijn. Omdat de nieuwe bonnen meestal op donderdag bekend werden gemaakt, stelde een lid voor om een vrije donderdagmiddag te organiseren om dit te voorkomen. Officieel mocht men pas op vrijdag op de nieuwe bonnen kopen. Dit voorstel werd niet aangenomen.
Een voorbeeld van op een vergadering vastgestelde prijzen (voorverpakte artikelen waren er nauwelijks), want alles moest afgewogen worden, van suiker, erwten en bonen tot groene zeep en stroop, volgt hieronder. Enkele prijzen (van euro's 1) had men nog niet gehoord!!!): Havermout 14 ct per pond
boekweitgrutten 16 ct per pond
ochtendvoer 7 ct per pond
witte en br. bonen 20 ct per pond
goor. pruimen 24 ct per pond
groene erwten 12 ct per pond
lucifers 8 ct per doosje
groene zeep 15 ct per pond
soda 17 ct per pond
bloem 12 ct per pond
kaas 70 ct per pond
ontbijtkoek 17,5 ct per 600 gram
brasso 10 ct
zebralin 11 ct
stijfsel (doosje) 10 ct
pudding 5 ct
sago 20 ct
stokvis 50 ct per pondBij de rondvraag werd door een lid naar voren gebracht dat er winkeliers waren die de groene erwten voor 11 cent verkochten i.p.v. 12 cent. Het bestuur zal zorg dragen dat dit niet meer voorkomt!!!
En i.v.m. de aanstaande feestdagen werden ook de prijzen van wijnen en likeuren bekeken.
Schilletje, 1 liter f. 1,05
6 maatjes 75 cent
1 fles Zoete wijn+ Y2 liter Boerenjongens f. 1,15
Op de vergadering van 15 juni 1940 werden weer de prijzen aangepast en
Gewijzigd:
Havermout 16 ct per pond
pudding 6 ct
zeep 16 ct
zebralin 11 ct
bonen 22 ct
stroop 19 ct per pond (dit werd getapt uit een grote kan met kraantjes)Ondergetekende heeft na schooltijd heel wat jampotjes moeten vullen met stroop. Als eens in de veertien dagen de nummers van de bonkaarten werden aangewezen was het erg druk in de winkels, want iedereen wilde dan kopen op de bonnen. Later aan het eind van de 14 dagen (en zeker aan het eind van de oorlog) was er niet veel te doen en was het rustig. De mensen hadden geen bonnen meer en konden dus niets meer kopen. Er werd overigens nogal wat ruilhandel gepleegd met levensmiddelenbonnen, bijv. men ruilde havermoutbonnen tegen zeepbonnen of stroop tegen erwten of bonen.
Op de jaarvergadering van 17 maart 1943 doet de secretaris verslag over het afgelopen jaar en maakt uitvoerig melding van het door de grote brand in de Heistraat getroffen lid, de heer G. Boer. Ook zijn huis en winkel zijn door de brand volledig verwoest. Besloten wordt om genoemde persoon op alle mogelijke manieren te helpen. De naam van de vereniging "Eendracht" wordt hiermee in praktijk gebracht.
Het is, aldus de secretaris, vooral ook voor de winkeliers een zéér donkere tijd, maar we hopen dat er dit jaar vrede zal komen en we de volgende jaarvergadering mogen vieren in een Vrij Nederland (maar het was een utopie zo als zou blijken).
Er was dit jaar een batig saldo van zegge en schrijve f. 32,44!!
Omdat de gemeente lange tijd in de frontlinie heeft gelegen zijn er natuurlijk lange tijd geen vergaderingen gehouden. Na de oorlogshandelingen in 1944/1945 en de bevrijding heeft de vereniging op woensdag 10 oktober 1945 weer haar taak hervat.
Op een eerdere vergadering vraagt bij de rondvraag een lid of zij in aanmerking komt voor kolen voor de winkel. Antwoord: Men moet tenminste 2 man personeel in de winkel hebben om voor kolen in aanmerking te komen, maar probeer het nog eens op het distributiekantoor. Op één van de laatste vergaderingen wordt door iemand de vraag gesteld waarom de ene winkelier wel bonnen voor fietsbanden krijgt toegewezen en de andere niet. Het antwoord bleef men schuldig.
In 1946 en 1947 lieten het steeds meer leden afweten om op de vergadering te komen. In november 1947 is nog een inspecteur van de Vakgroep Kruideniersbedrijf uitgenodigd om een uiteenzetting over het doel en het werk van de Vakgroep te geven, maar er waren slechts 6 personen aanwezig.Na november 1947 kom ik geen notulen meer tegen en waarschijnlijk, ook mijn geheugen laat mij hier in de steek, is de kruideniersvereniging heel langzaam ter ziele gegaan.
Toch vond ik het leuk en interessant om de leden van de Heemkundekring deelgenoot te maken van de kruidenierswereld in die tijd. Misschien niet zo heel bijzonder, maar de voedselvoorziening was in die bewogen periode toch wel een belangrijke factor